Rarakitan, Paparikan, Wawangsalan



RARAKITAN

Pengertian Rarakitan

Rarakitan berarti rakit atau berpasangan. Mengapa disebut rarakitan? Hal ini lantaran kata pada awal baris bagian sampiran diulangi atau digunakan kembali pada awal baris di bagian isinya.

Rarakitan sendiri adalah salah satu jenis sisindiran bahasa Sunda yang tersusun dengan jumlah baris genap. Adapun penjelasan lengkapnya dibahas secara lengkap dalam buku karya Ajip Rosidi yang berjudul 'Kamus Istilah Sastera Indonesia' yang ditulis oleh Ajip Rosidi yang ditulis pada 2018.

Dalam bukunya, sang penulis menuliskan jika rarakitan adalah istilah dalam sastra Sunda yang menunjukkan bahwa sisindiran atau pantun itu tidak berdiri sendiri, melainkan sifatnya bersatu dengan sisindiran dan pantun sesudahnya, atau seakan-akan sarakit (satu kesatuan).

Pada rarakitan, setiap barisnya terdiri dari 8 suku kata (engang). Sementara itu, rarakitan umumnya terdiri atas 4 baris; baris ke-1 dan ke-2 cangkang, baris ke-3 dan ke-4 isi.

Dalam rarakitan, hubungan antara cangkang dan isi harus satu kesatuan dan sama purwakanti dalam setiap akhirannya. Rarakitan di dalam sisindiran adalah kawih 'lagu' yang sampiran dan isinya memiliki kesamaan pada awal lariknya.

Jenis-jenis Rarakitan Bahasa Sunda

Rarakitan sendiri dibagi menjadi tiga golongan, di antaranya rarakitan silih asih, rarakitan piwuruk, dan rarakitan sésébréd. Di bawah ini beberapa contoh untuk masing-masing golongannya:

Rarakitan Silih Asih
Sisindiran rarakitan silih asih adalah salah satu jenis sisindiran yang isinya menceritakan tentang percintaan, cinta, atau birahi. Berikut contohnya:

Sapanjang jalan Soréang
Moal weléh diaspalan
Sapanjang tacan kasorang
Moal weléh diakalan

Daék sotéh ka Cikonéng
Ka Cisitu mah teu purun
Daék sotéh ka Nyi Onéng
Ka nu itu mah teu purun

Hayang teuing buah hiris
Teu bisa ngasakanana
Hayang teuing ka nu geulis
Teu bisa ngakalanana

Lain bangban lain pacing
lain kananga kuduna
Lain babad lain tanding
lain ka dinya aduna

Kuring mah alim ka Bandung
hayang ka Sumedang bae
kuring mah alim dicandung
hayang ku sorangan bae

Rarakitan Piwuruk
Selanjutnya untuk rarakitan piwuruk adalah jenis sisindiran rarakitan yang dalam isinya memberikan sebuah pesan atau nasehat. Baik itu nasehat tentang kehidupan, percintaan, agama, dan lain-lain yang sifatnya untuk kebaikan.

Berikut ini contohnya:

Ulah ngeumbing areuyan
bisi lepot ninggang jurang
Ulah teuing heuheureuyan
bisi kolot meunang wiring

Jauh-jauh ngala awi
Nyiar-nyiar pimerangeun
Jauh-jauh ngala kami
Nyiar-nyiar pimelangeun

Lamun urang ka Cikole
Moal hese tumpak kahar
Lamun urang boga gawe
Moal hese barangdahar

Lamun urang ninun kanteh
Ulah resep make poleng
Lamun urang leutik keneh
Ulah resep ngomong goreng

Meugeus diangir ku jeungjing
Geura ganti ku kihiang
Meugeus pelesir tipeuting
Geura ganti ku sambeang

Rarakitan Sesebred
Sementara yang terakhir, rarakitan sesebred adalah rarakitan yang ceritanya tentang lelucon, humor, atau bisa juga sebuah kritik. Di bawah ini contohnya:

Nini-nini mawa cai
Langsung mawa ti susukan
Nini-nini lari pagi
Langsung pingsan na tanjakan

Aya budak mawa casan
Ngan hanjakal teu dibeli
Aya budak gelis pisan
Ngan hanjakal tara mandi

Majar manéh cengkéh konéng
Kulit peuteuy dina nyiru
Majar manéh lengkéh konéng
Kulit beuteung mani nambru

Rarasaan ngala mayang
Teu nyaho cangkeuteuk leuweung
Rarasaan konéng umyang
Teu nyaho cakeutreuk hideung

Aya listrik di masigit
Hanjakal moncor ka kolong
Aya istri jangkung alit
Hanjakal tonggongna bolong

Contoh yang lainnya:

Daek soteh ka cinangka
ka Cisitu mah teu purun
Daek soteh ka manehna
ka nu itu mah teu purun

Hayang teuing buah hiris
teu bisa ngasakanana
Hayang teuing ka nu geulis
teu bisa ngakalanana.

Kaso pondok kaso panjang
kaso ngaroyom ka jalan
Sono mondok sono nganjang
sono patepang di jalan.

Kambang goyang jeung ermawar
pacampur jeung kacapiring
Hariwang rea kakelar
tagiwur teu genah cicing.

Majar maneh cengkeh koneng
kulit peuteuy dina nyiru
Majar maneh lengkeh koneng
kulit beuteung mani nambru.

Rarasaan melak cau
teu nyaho mun melak jahe
Rarasaan matak lucu
teu nyaho mun matak rehe.

PAPARIKAN

Perbedaan Paparikan dan Rarakitan
Adakah perbedaan antara paparikan dan rarakitan? Jawabannya ada. Hal yang membedakan keduanya yakni pada rarakitan terdapat kata atau kata-kata di awal baris pertama yang disebutkan lagi di awal baris ketiga, dan ada kata-kata di awal baris kedua yang disebutkan lagi di awal baris ke empat.

Sedangkan dalam paparikan, tidak ada aturan tersebut. Jadi, itulah hal-hal yang membedakannya.

Contoh Rarakitan:

Mihapé sisir jeung minyak
Kadé kaancloman leungeun

Mihapé pikir jeung niat
Kadé kaangsonan deungeun

Untuk contoh di atas, terdapat pengulangan kata di sampiran baris pertama dan kedua, dan di ulang lagi pada isi sisindirannya. Sampai sini, semoga detikers sudah bisa membedakan mana yang merupakan sisindiran rarakitan mana yang rarakitan.

Aya meri dina rakit
boboko wadah bakatul
Lain nyeri ku panyakit
kabogoh direbut batur

Cau naon cau naon
cau kulutuk di juru
bau naon bau naon
bau hitut nu di juru

Cikur jangkung jahe koneng
lampuyang pamura beuteung
Rarasaan jangkong koneng
puguh mah bureuteu hideung

Poe Saptu poe kemis
salasa heuleut heuleutan
Saha itu nu muril kumis
leumpangna eundeuk eundeukan

WAWANGSALAN

Ciri-ciri Wawangsalan
Bagaimana caranya mengetahui ciri-ciri wawangsalan itu sendiri? Simak ulasan lengkapnya berikut ini:

Wawangsalan berisikan sebuah nasihat atau gurauan
Dalam perumpamaan terdiri dari empat baris. Sementara untuk persamaannya mengandung dua baris
Dalam setiap barisnya, wawangsalan mempunyai delapan suku kata
Ada bagian yang disebut cangkang dan ada pula yang disebut isi
Tidak ada persamaan di akhir suku katanya
Cara Mengetahui Arti Wawangsalan
Bagaimana jika kita ingin mencari tahu arti dari wawangsalan? Untuk mencari apa sebenarnya isi dari wawangsalan yang dimaksud, biasanya dilakukan dengan cara mengambil dari salah satu kata yang ada pada bagian isi wawangsalannya. Sedangkan yang menjadi pertanyaannya yaitu kata-kata yang ada pada 'cangkang'.

Jadi, cangkang wawangsalan itu bisa diartikan sebagai tebak-tebakan yang harus dijawab. Dalam menerka isi wawangsalan yang dimaksud, biasanya dilakukan dengan memperhatikan setiap suku kata mana yang kira-kira yang sesuai dengan cangkangnya.

Contoh-contoh Wawangsalan
Alun-alun paleuweungan
gagal temen mun teu jadi
Artinya: Tegal

Anak munding masih nyusu
aduh endén buah ati
Artinya: Eneng

Alat keur urang ngobrol
Ulah nganyerikeun haté
Artinya: Hapé

Buku eusi ayat Alloh
Nu éta mah lain koran
Artinya: Al-Qur'an

Dipakéna dina sirah
Ema abdi reuseupna ngopi
Artinya: Topi

Paranti gamparan calik
Omat teu kénging di sisi
Artinya: Korsi

Alat ngitung dipencétan
Rupa kasep tapi kotor
Artinya: Kalkulator

Monyét hideung sisi leuweung Susah nu taya tungtungna
Artinya: Lutung

Kadaharan sapopoé
Guru ngomong kudu di dangu
Artinya: Sangu

Ngampar lawon keur netepan
Mugia getol ibadah
Artinya: Sajadah

Abdi mah caruluk Arab
Henteu tarima téh teuing
Artinya: Kurma

Tempat keur salira siram
Bari ku ibu diemban
Artinya: Jamban

Inuman warnana hideung
Janten rencang kanggo numpi
Artinya: Kopi

Inuman tina cipati
Sok reuwas mun aya gugur
Artinya: Bajigur

Tempat urang diajar pangélmu
Budak pinter kudu di béla
Artinya: Sakola

Didaharna kudu dikecrok
Kudu tekun nungtut elmu
Artinya: Tutut

Tudung kanggo nutup orat
Ka Sumedang muru kebab
Artinya: Jilbab

Hirupna dina cai
Si udin keur meuli caruluk
Artinya: Lauk

Sato gunung nyedot getih
Ulah ngalawan parentah guru
Artinya: Lentah

Kanggo pameget netepan
Mésérna sanés ti warung
Artinya: Sarung

Kanggo istri mun netepan
Kadé najis bilih keuna
Artinya: Mukena

Kota nu usum hujan
Jadi jalma ulah bangor
Artinya: Bogor

Nutup mastaka netepan
Poma ulah sagawayah
Artinya: Kopéah

Maung tutul saba kasur
diri teu ngareunah cicing
Artinya: Ucing

Pamingpin di Kecamatan
Ka guru mah kudu hormat
Artinya: Camat

Raksukan teuing ku panjang
Aya karang dina damis
Artinya: Gamis

Raksukan muslim pameget
Mésérna geuning ti toko
Artinya: Koko

Tangkalna jangkung gedé
Jelema botak euweuh bu'ukan
Artinya: Rambutan

Cacaang dina waktu poek
Kudu jujur jeung disiplin
Artinya: Lilin

Keur itungan lamun dikir
Omat kudu maca kabéh
Artinya: Tasbeh

Panumpangna diuk di hareup
Ulah leumpang bari maca
Artinya: Béca

Inuman alus keur awak
Sakola tempat nyiar elmu
Artinya: Jamu

Abdi mah caruluk arab,
hanteu tarima teh teuing = korma

Abdi teh kapiring leutik,
kaisinan ku gamparan = pisin

Bangkong lodor meuntas jalan,
titis tulis bagja awak = bayawak

Bale direka masjid,
nya pikir bati rumanjug = tajug

Asal hiji jadi dua,
temah matak sesah ati = walimah

Cakcak gede kadal bilik,
ulah dipake mokaha = toke

Puter putih saba lembur,
kuring seja bela pati = japati

Sendok batok digagangan,
geus lawas abdi ngalayung = gayung
close