RARAKITAN
Pengertian Rarakitan
Rarakitan berarti rakit atau berpasangan. Mengapa disebut rarakitan? Hal ini lantaran kata pada awal baris bagian sampiran diulangi atau digunakan kembali pada awal baris di bagian isinya.
Rarakitan sendiri adalah salah satu jenis sisindiran bahasa Sunda yang tersusun dengan jumlah baris genap. Adapun penjelasan lengkapnya dibahas secara lengkap dalam buku karya Ajip Rosidi yang berjudul 'Kamus Istilah Sastera Indonesia' yang ditulis oleh Ajip Rosidi yang ditulis pada 2018.
Dalam bukunya, sang penulis menuliskan jika rarakitan adalah istilah dalam sastra Sunda yang menunjukkan bahwa sisindiran atau pantun itu tidak berdiri sendiri, melainkan sifatnya bersatu dengan sisindiran dan pantun sesudahnya, atau seakan-akan sarakit (satu kesatuan).
Pada rarakitan, setiap barisnya terdiri dari 8 suku kata (engang). Sementara itu, rarakitan umumnya terdiri atas 4 baris; baris ke-1 dan ke-2 cangkang, baris ke-3 dan ke-4 isi.
Dalam rarakitan, hubungan antara cangkang dan isi harus satu kesatuan dan sama purwakanti dalam setiap akhirannya. Rarakitan di dalam sisindiran adalah kawih 'lagu' yang sampiran dan isinya memiliki kesamaan pada awal lariknya.
Jenis-jenis Rarakitan Bahasa Sunda
Rarakitan sendiri dibagi menjadi tiga golongan, di antaranya rarakitan silih asih, rarakitan piwuruk, dan rarakitan sésébréd. Di bawah ini beberapa contoh untuk masing-masing golongannya:
Rarakitan Silih Asih
Sisindiran rarakitan silih asih adalah salah satu jenis sisindiran yang isinya menceritakan tentang percintaan, cinta, atau birahi. Berikut contohnya:
Sapanjang jalan Soréang
Moal weléh diaspalan
Sapanjang tacan kasorang
Moal weléh diakalan
Daék sotéh ka Cikonéng
Ka Cisitu mah teu purun
Daék sotéh ka Nyi Onéng
Ka nu itu mah teu purun
Hayang teuing buah hiris
Teu bisa ngasakanana
Hayang teuing ka nu geulis
Teu bisa ngakalanana
Lain bangban lain pacing
lain kananga kuduna
Lain babad lain tanding
lain ka dinya aduna
Kuring mah alim ka Bandung
hayang ka Sumedang bae
kuring mah alim dicandung
hayang ku sorangan bae
Rarakitan Piwuruk
Selanjutnya untuk rarakitan piwuruk adalah jenis sisindiran rarakitan yang dalam isinya memberikan sebuah pesan atau nasehat. Baik itu nasehat tentang kehidupan, percintaan, agama, dan lain-lain yang sifatnya untuk kebaikan.
Berikut ini contohnya:
Ulah ngeumbing areuyan
bisi lepot ninggang jurang
Ulah teuing heuheureuyan
bisi kolot meunang wiring
Jauh-jauh ngala awi
Nyiar-nyiar pimerangeun
Jauh-jauh ngala kami
Nyiar-nyiar pimelangeun
Lamun urang ka Cikole
Moal hese tumpak kahar
Lamun urang boga gawe
Moal hese barangdahar
Lamun urang ninun kanteh
Ulah resep make poleng
Lamun urang leutik keneh
Ulah resep ngomong goreng
Meugeus diangir ku jeungjing
Geura ganti ku kihiang
Meugeus pelesir tipeuting
Geura ganti ku sambeang
Rarakitan Sesebred
Sementara yang terakhir, rarakitan sesebred adalah rarakitan yang ceritanya tentang lelucon, humor, atau bisa juga sebuah kritik. Di bawah ini contohnya:
Nini-nini mawa cai
Langsung mawa ti susukan
Nini-nini lari pagi
Langsung pingsan na tanjakan
Aya budak mawa casan
Ngan hanjakal teu dibeli
Aya budak gelis pisan
Ngan hanjakal tara mandi
Majar manéh cengkéh konéng
Kulit peuteuy dina nyiru
Majar manéh lengkéh konéng
Kulit beuteung mani nambru
Rarasaan ngala mayang
Teu nyaho cangkeuteuk leuweung
Rarasaan konéng umyang
Teu nyaho cakeutreuk hideung
Aya listrik di masigit
Hanjakal moncor ka kolong
Aya istri jangkung alit
Hanjakal tonggongna bolong
Contoh yang lainnya:
Daek soteh ka cinangka
ka Cisitu mah teu purun
Daek soteh ka manehna
ka nu itu mah teu purun
Hayang teuing buah hiris
teu bisa ngasakanana
Hayang teuing ka nu geulis
teu bisa ngakalanana.
Kaso pondok kaso panjang
kaso ngaroyom ka jalan
Sono mondok sono nganjang
sono patepang di jalan.
Kambang goyang jeung ermawar
pacampur jeung kacapiring
Hariwang rea kakelar
tagiwur teu genah cicing.
Majar maneh cengkeh koneng
kulit peuteuy dina nyiru
Majar maneh lengkeh koneng
kulit beuteung mani nambru.
Rarasaan melak cau
teu nyaho mun melak jahe
Rarasaan matak lucu
teu nyaho mun matak rehe.
PAPARIKAN
Perbedaan Paparikan dan Rarakitan
Adakah perbedaan antara paparikan dan rarakitan? Jawabannya ada. Hal yang membedakan keduanya yakni pada rarakitan terdapat kata atau kata-kata di awal baris pertama yang disebutkan lagi di awal baris ketiga, dan ada kata-kata di awal baris kedua yang disebutkan lagi di awal baris ke empat.
Sedangkan dalam paparikan, tidak ada aturan tersebut. Jadi, itulah hal-hal yang membedakannya.
Contoh Rarakitan:
Mihapé sisir jeung minyak
Kadé kaancloman leungeun
Mihapé pikir jeung niat
Kadé kaangsonan deungeun
Untuk contoh di atas, terdapat pengulangan kata di sampiran baris pertama dan kedua, dan di ulang lagi pada isi sisindirannya. Sampai sini, semoga detikers sudah bisa membedakan mana yang merupakan sisindiran rarakitan mana yang rarakitan.
Aya meri dina rakit
boboko wadah bakatul
Lain nyeri ku panyakit
kabogoh direbut batur
Cau naon cau naon
cau kulutuk di juru
bau naon bau naon
bau hitut nu di juru
Cikur jangkung jahe koneng
lampuyang pamura beuteung
Rarasaan jangkong koneng
puguh mah bureuteu hideung
Poe Saptu poe kemis
salasa heuleut heuleutan
Saha itu nu muril kumis
leumpangna eundeuk eundeukan
WAWANGSALAN
Ciri-ciri Wawangsalan
Bagaimana caranya mengetahui ciri-ciri wawangsalan itu sendiri? Simak ulasan lengkapnya berikut ini:
Wawangsalan berisikan sebuah nasihat atau gurauan
Dalam perumpamaan terdiri dari empat baris. Sementara untuk persamaannya mengandung dua baris
Dalam setiap barisnya, wawangsalan mempunyai delapan suku kata
Ada bagian yang disebut cangkang dan ada pula yang disebut isi
Tidak ada persamaan di akhir suku katanya
Cara Mengetahui Arti Wawangsalan
Bagaimana jika kita ingin mencari tahu arti dari wawangsalan? Untuk mencari apa sebenarnya isi dari wawangsalan yang dimaksud, biasanya dilakukan dengan cara mengambil dari salah satu kata yang ada pada bagian isi wawangsalannya. Sedangkan yang menjadi pertanyaannya yaitu kata-kata yang ada pada 'cangkang'.
Jadi, cangkang wawangsalan itu bisa diartikan sebagai tebak-tebakan yang harus dijawab. Dalam menerka isi wawangsalan yang dimaksud, biasanya dilakukan dengan memperhatikan setiap suku kata mana yang kira-kira yang sesuai dengan cangkangnya.
Contoh-contoh Wawangsalan
Alun-alun paleuweungan
gagal temen mun teu jadi
Artinya: Tegal
Anak munding masih nyusu
aduh endén buah ati
Artinya: Eneng
Alat keur urang ngobrol
Ulah nganyerikeun haté
Artinya: Hapé
Buku eusi ayat Alloh
Nu éta mah lain koran
Artinya: Al-Qur'an
Dipakéna dina sirah
Ema abdi reuseupna ngopi
Artinya: Topi
Paranti gamparan calik
Omat teu kénging di sisi
Artinya: Korsi
Alat ngitung dipencétan
Rupa kasep tapi kotor
Artinya: Kalkulator
Monyét hideung sisi leuweung Susah nu taya tungtungna
Artinya: Lutung
Kadaharan sapopoé
Guru ngomong kudu di dangu
Artinya: Sangu
Ngampar lawon keur netepan
Mugia getol ibadah
Artinya: Sajadah
Abdi mah caruluk Arab
Henteu tarima téh teuing
Artinya: Kurma
Tempat keur salira siram
Bari ku ibu diemban
Artinya: Jamban
Inuman warnana hideung
Janten rencang kanggo numpi
Artinya: Kopi
Inuman tina cipati
Sok reuwas mun aya gugur
Artinya: Bajigur
Tempat urang diajar pangélmu
Budak pinter kudu di béla
Artinya: Sakola
Didaharna kudu dikecrok
Kudu tekun nungtut elmu
Artinya: Tutut
Tudung kanggo nutup orat
Ka Sumedang muru kebab
Artinya: Jilbab
Hirupna dina cai
Si udin keur meuli caruluk
Artinya: Lauk
Sato gunung nyedot getih
Ulah ngalawan parentah guru
Artinya: Lentah
Kanggo pameget netepan
Mésérna sanés ti warung
Artinya: Sarung
Kanggo istri mun netepan
Kadé najis bilih keuna
Artinya: Mukena
Kota nu usum hujan
Jadi jalma ulah bangor
Artinya: Bogor
Nutup mastaka netepan
Poma ulah sagawayah
Artinya: Kopéah
Maung tutul saba kasur
diri teu ngareunah cicing
Artinya: Ucing
Pamingpin di Kecamatan
Ka guru mah kudu hormat
Artinya: Camat
Raksukan teuing ku panjang
Aya karang dina damis
Artinya: Gamis
Raksukan muslim pameget
Mésérna geuning ti toko
Artinya: Koko
Tangkalna jangkung gedé
Jelema botak euweuh bu'ukan
Artinya: Rambutan
Cacaang dina waktu poek
Kudu jujur jeung disiplin
Artinya: Lilin
Keur itungan lamun dikir
Omat kudu maca kabéh
Artinya: Tasbeh
Panumpangna diuk di hareup
Ulah leumpang bari maca
Artinya: Béca
Inuman alus keur awak
Sakola tempat nyiar elmu
Artinya: Jamu
Abdi mah caruluk arab,
Daek soteh ka manehna
ka nu itu mah teu purun
Hayang teuing buah hiris
teu bisa ngasakanana
Hayang teuing ka nu geulis
teu bisa ngakalanana.
Kaso pondok kaso panjang
kaso ngaroyom ka jalan
Sono mondok sono nganjang
sono patepang di jalan.
Kambang goyang jeung ermawar
pacampur jeung kacapiring
Hariwang rea kakelar
tagiwur teu genah cicing.
Majar maneh cengkeh koneng
kulit peuteuy dina nyiru
Majar maneh lengkeh koneng
kulit beuteung mani nambru.
Rarasaan melak cau
teu nyaho mun melak jahe
Rarasaan matak lucu
teu nyaho mun matak rehe.
PAPARIKAN
Perbedaan Paparikan dan Rarakitan
Adakah perbedaan antara paparikan dan rarakitan? Jawabannya ada. Hal yang membedakan keduanya yakni pada rarakitan terdapat kata atau kata-kata di awal baris pertama yang disebutkan lagi di awal baris ketiga, dan ada kata-kata di awal baris kedua yang disebutkan lagi di awal baris ke empat.
Sedangkan dalam paparikan, tidak ada aturan tersebut. Jadi, itulah hal-hal yang membedakannya.
Contoh Rarakitan:
Mihapé sisir jeung minyak
Kadé kaancloman leungeun
Mihapé pikir jeung niat
Kadé kaangsonan deungeun
Untuk contoh di atas, terdapat pengulangan kata di sampiran baris pertama dan kedua, dan di ulang lagi pada isi sisindirannya. Sampai sini, semoga detikers sudah bisa membedakan mana yang merupakan sisindiran rarakitan mana yang rarakitan.
Aya meri dina rakit
boboko wadah bakatul
Lain nyeri ku panyakit
kabogoh direbut batur
Cau naon cau naon
cau kulutuk di juru
bau naon bau naon
bau hitut nu di juru
Cikur jangkung jahe koneng
lampuyang pamura beuteung
Rarasaan jangkong koneng
puguh mah bureuteu hideung
Poe Saptu poe kemis
salasa heuleut heuleutan
Saha itu nu muril kumis
leumpangna eundeuk eundeukan
WAWANGSALAN
Ciri-ciri Wawangsalan
Bagaimana caranya mengetahui ciri-ciri wawangsalan itu sendiri? Simak ulasan lengkapnya berikut ini:
Wawangsalan berisikan sebuah nasihat atau gurauan
Dalam perumpamaan terdiri dari empat baris. Sementara untuk persamaannya mengandung dua baris
Dalam setiap barisnya, wawangsalan mempunyai delapan suku kata
Ada bagian yang disebut cangkang dan ada pula yang disebut isi
Tidak ada persamaan di akhir suku katanya
Cara Mengetahui Arti Wawangsalan
Bagaimana jika kita ingin mencari tahu arti dari wawangsalan? Untuk mencari apa sebenarnya isi dari wawangsalan yang dimaksud, biasanya dilakukan dengan cara mengambil dari salah satu kata yang ada pada bagian isi wawangsalannya. Sedangkan yang menjadi pertanyaannya yaitu kata-kata yang ada pada 'cangkang'.
Jadi, cangkang wawangsalan itu bisa diartikan sebagai tebak-tebakan yang harus dijawab. Dalam menerka isi wawangsalan yang dimaksud, biasanya dilakukan dengan memperhatikan setiap suku kata mana yang kira-kira yang sesuai dengan cangkangnya.
Contoh-contoh Wawangsalan
Alun-alun paleuweungan
gagal temen mun teu jadi
Artinya: Tegal
Anak munding masih nyusu
aduh endén buah ati
Artinya: Eneng
Alat keur urang ngobrol
Ulah nganyerikeun haté
Artinya: Hapé
Buku eusi ayat Alloh
Nu éta mah lain koran
Artinya: Al-Qur'an
Dipakéna dina sirah
Ema abdi reuseupna ngopi
Artinya: Topi
Paranti gamparan calik
Omat teu kénging di sisi
Artinya: Korsi
Alat ngitung dipencétan
Rupa kasep tapi kotor
Artinya: Kalkulator
Monyét hideung sisi leuweung Susah nu taya tungtungna
Artinya: Lutung
Kadaharan sapopoé
Guru ngomong kudu di dangu
Artinya: Sangu
Ngampar lawon keur netepan
Mugia getol ibadah
Artinya: Sajadah
Abdi mah caruluk Arab
Henteu tarima téh teuing
Artinya: Kurma
Tempat keur salira siram
Bari ku ibu diemban
Artinya: Jamban
Inuman warnana hideung
Janten rencang kanggo numpi
Artinya: Kopi
Inuman tina cipati
Sok reuwas mun aya gugur
Artinya: Bajigur
Tempat urang diajar pangélmu
Budak pinter kudu di béla
Artinya: Sakola
Didaharna kudu dikecrok
Kudu tekun nungtut elmu
Artinya: Tutut
Tudung kanggo nutup orat
Ka Sumedang muru kebab
Artinya: Jilbab
Hirupna dina cai
Si udin keur meuli caruluk
Artinya: Lauk
Sato gunung nyedot getih
Ulah ngalawan parentah guru
Artinya: Lentah
Kanggo pameget netepan
Mésérna sanés ti warung
Artinya: Sarung
Kanggo istri mun netepan
Kadé najis bilih keuna
Artinya: Mukena
Kota nu usum hujan
Jadi jalma ulah bangor
Artinya: Bogor
Nutup mastaka netepan
Poma ulah sagawayah
Artinya: Kopéah
Maung tutul saba kasur
diri teu ngareunah cicing
Artinya: Ucing
Pamingpin di Kecamatan
Ka guru mah kudu hormat
Artinya: Camat
Raksukan teuing ku panjang
Aya karang dina damis
Artinya: Gamis
Raksukan muslim pameget
Mésérna geuning ti toko
Artinya: Koko
Tangkalna jangkung gedé
Jelema botak euweuh bu'ukan
Artinya: Rambutan
Cacaang dina waktu poek
Kudu jujur jeung disiplin
Artinya: Lilin
Keur itungan lamun dikir
Omat kudu maca kabéh
Artinya: Tasbeh
Panumpangna diuk di hareup
Ulah leumpang bari maca
Artinya: Béca
Inuman alus keur awak
Sakola tempat nyiar elmu
Artinya: Jamu
Abdi mah caruluk arab,
hanteu tarima teh teuing = korma
Abdi teh kapiring leutik,
kaisinan ku gamparan = pisin
Bangkong lodor meuntas jalan,
titis tulis bagja awak = bayawak
Bale direka masjid,
nya pikir bati rumanjug = tajug
Asal hiji jadi dua,
temah matak sesah ati = walimah
Cakcak gede kadal bilik,
ulah dipake mokaha = toke
Puter putih saba lembur,
kuring seja bela pati = japati
Sendok batok digagangan,
geus lawas abdi ngalayung = gayung
Abdi teh kapiring leutik,
kaisinan ku gamparan = pisin
Bangkong lodor meuntas jalan,
titis tulis bagja awak = bayawak
Bale direka masjid,
nya pikir bati rumanjug = tajug
Asal hiji jadi dua,
temah matak sesah ati = walimah
Cakcak gede kadal bilik,
ulah dipake mokaha = toke
Puter putih saba lembur,
kuring seja bela pati = japati
Sendok batok digagangan,
geus lawas abdi ngalayung = gayung